පෙරවදන
2020 වසර මෑත ඉතිහාසයේ අසාමාන්‍ය වසරක් විය. විනාශකාරී COVID-19 වෛරසය මිනිස් ජීවිතයේ සෑම අංශයකටම දැඩි ලෙස බලපාන සෞඛ්‍යයට සහ ආර්ථිකයට ලොව පුරා විනාශයක් සිදු කළේය.
කොවිඩ්-19 වසංගතය දැනටමත් තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා වන 2030 න්‍යාය පත්‍රයට දැඩි බලපෑමක් කර ඇති අතර, එය දිගටම කරගෙන යන විට, තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක (Sustainable Development Goals – SDGs) සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා වන ප්‍රගතිය කෙරෙහි සම්පූර්ණ බලපෑම තවමත් තීරණය කිරීමට නියමිතය.
අපි දැන් ඉන්න තැන
2019 සැප්තැම්බරයේදී, ඉහළ මට්ටමේ දේශපාලන සංසදය සඳහන් කළේ ලෝකය SDGs ජය ගැනීම සදහා වන “මාර්ගයෙන් බැහැරව” ඇති බවයි. මෙම වසරේ ද තත්ත්වය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු වී නොමැත. (ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව) COVID-19 වසංගතයේ බලපෑම SDG දර්ශක කිහිපයක් හරහා දැනෙමින් පවතින අතර, එහි ප්‍රගතිය පිරිහී ඇත. COVID-19 වසංගතය 2020 දී තවත් මිලියන 83-132ක් නිදන්ගත කුසගින්න වෙත තල්ලු කර ඇත.
සමස්ථයක් වශයෙන්, ආහාර සහ කෘෂිකර්ම ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රගතිය ප්‍රමාණවත් නොවන අතර , නිවැරදි ක්‍රියාමාර්ග කඩිනමින් ගනු නොලබන්නේ නම් මිස, අදාළ SDG ඉලක්ක ගෝලීය මට්ටමින් ළඟා විය නොහැකි බව යෝජනා කරයි.
COVID-19 වසංගතය 2020 දී ගෝලීය කුසගින්නක් ඇති කළ අතර (එය වසර පහක් පහක් එකතැන පල්වීමෙන් පසුව) වසරක් තුළ ගෝලීය ජනගහනයෙන් සියයට 8.4 සිට 10.4 දක්වා කුසගින්න වෙත තල්ලු කළේය.
ඒ අතරම, අස්වැන්න නෙළීමෙන් පසු ගොවිපොළේ සහ ප්‍රවාහනය, ගබඩා කිරීම සහ සැකසීමේ අවස්ථා වලදී අහිමි වන ආහාර ප්‍රතිශතය ගෝලීය වශයෙන් සියයට 13.8ක් වන අතර එය වසරකට ඩොලර් බිලියන 400 ඉක්මවයි.
2014 වසරේ සිට මධ්‍යස්ථ හෝ දරුණු ආහාර අනාරක්‍ෂිතතාවයේ ව්‍යාප්තිය ගෝලීය වශයෙන් සෙමින් ඉහළ යමින් පවතින අතර, 2020 හි වැඩිවීම පෙර වසර පහේ ඒකාබද්ධයට සමාන විය.
කුඩා පරිමාණයේ සහ මහා පරිමාණ ආහාර නිෂ්පාදකයින්ගේ ආදායම් සහ ඵලදායිතාවයේ ක්‍රමානුකූල විෂමතා නිරීක්ෂණය කරනු ලබන අතර, සමීක්ෂණයට ලක් කරන ලද සියලුම සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල පෙරමුණු දෙකෙන්ම පසුගාමී වේ.
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල කාන්තා කුඩා පරිමාණ ආහාර නිෂ්පාදකයින් පිරිමින්ට වඩා අඩුවෙන් උපයති, ඔවුන්ගේ ඵලදායිතාව බොහෝ විට සමාන හෝ පිරිමින්ට වඩා ඉහළ මට්ටමක පවතී. කෘෂිකාර්මික ඉඩම් හිමිකමෙහි ස්ත්‍රී පුරුෂ අසමානතා ගෝලීය වශයෙන් ද පවතී: තක්සේරු කරන ලද රටවල් 33 න් 29 ක, ඔවුන්ගේ පිරිමි සගයන්ට සාපේක්ෂව කාන්තාවන්ට එවැනි අයිතිවාසිකම් ඇත්තේ සාපේක්ෂව අඩු ය. නීත්‍යානුකූල රාමුව තුළ කාන්තාවන්ගේ ඉඩම් සඳහා සමාන අයිතිවාසිකම් සහතික කරන මට්ටම තක්සේරු කරන ලද රටවල් 36න් සියයට 60කට වඩා ඉතා පහළ සිට මධ්‍යම දක්වා පරාසයක පවතී.
පසුගිය දශකය තුළ, මෙම ප්‍රවණතා මතු වී ඇත්තේ, කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා වන රජයේ වියදම් ගෝලීය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ කෘෂිකර්මාන්තයේ කොටස හා සසඳන විට වර්ධනය වී ඇති නමුත්, 2000 ගණන්වල මුල් භාගයේ නිරීක්ෂණය කළ මට්ටම්වලට ළඟා වීමෙනි.
පසුගිය දශකය තුළ ශාක ප්‍රවේණික සම්පත් ගෝලීය වශයෙන් තබා ගැනීමේ වර්ධන වේගය මන්දගාමී වී ඇති අතර, 2020 දී එහි අඩුම මට්ටම වන සියයට 0.2 දක්වා ළඟා විය. ගෝලීය දේශීය පශු සම්පත් අභිජනනයන්ගෙන් සියයට 2.6කට පමණක් ජාන බැංකු තුළ ප්‍රමාණවත් ද්‍රව්‍ය ඇත්තේ වඳ වී ගියහොත් අභිජනනය ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමටය. තක්සේරු කරන ලද දේශීය පශු අභිජනනවලින් සියයට 74 ක් වඳවීමේ අවදානමට ලක්ව ඇති බැවින් සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රමාණවත් නොවන තත්වයක් පවතී.
ගෝලීය වශයෙන්, ඉහළ හෝ මධ්‍යස්ථ ඉහළ සාමාන්‍ය ආහාර මිල ගණන් වලින් පීඩාවට පත් වූ රටවල අනුපාතය වසර ගණනාවක අඩුවීමේ ප්‍රවණතාවයකින් පසුව 2020 දී තියුණු ලෙස වැඩි විය.
2018 ඇස්තමේන්තු වලට අනුව ගෝලීය ජල ආතතිය ආරක්ෂිත සියයට 18.4ක පවතී. මෙය 2015 වසරේ සිට සියයට 0.2 ක වැඩිවීමක් නියෝජනය කරන අතර, බටහිර සහ උතුරු අප්‍රිකාව සහ දකුණු ආසියාව වැනි ඇතැම් ප්‍රදේශ සියයට 70 ට වැඩි අතිශය ඉහළ ජල පීඩන මට්ටමක් වාර්තා කරයි. මේ අතර, සියලු ආර්ථික අංශ හරහා ජල පරිහරණ කාර්යක්ෂමතාව සියයට 10 කින් ඉහළ ගියේය.
2018 සහ 2020 අතර, නීති විරෝධී, වාර්තා නොකළ සහ නියාමනය නොකළ (IUU) මසුන් ඇල්ලීමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා කුඩා පරිමාණ ධීවර කර්මාන්තය සහ ජාත්‍යන්තර උපකරණ සඳහා ප්‍රවේශ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කරන නියාමන සහ ආයතනික රාමු ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ගෝලීය ප්‍රගතියක් දක්නට ලැබේ . ජීව විද්‍යාත්මකව තිරසාර මට්ටම් තුළ ඇති මත්ස්‍ය තොග අනුපාතය ගෝලීය වශයෙන් සියයට 65.85 දක්වා පහත වැටී ඇති අතර එය 1974 සිට නිරීක්ෂණය වූ පහත වැටීමේ ප්‍රවණතාවයේ තවමත් පහළම මට්ටමයි.
නිවර්තන කලාපවල පසුගිය දශකය තුළ වන විනාශයේ වේගය අඩු වී ඇති අතර, වනාන්තර ප්‍රදේශය 2000 දී මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් සියයට 31.9 සිට 2020 දී සියයට 31.2 දක්වා පහත වැටුණු අතර එය ලෝක වනාන්තරවලින් හෙක්ටයාර් මිලියන 100කට ආසන්න ශුද්ධ අලාභයක් නියෝජනය කරයි. හෙක්ටයාරයකට ඉහළින් ඇති වනාන්තර ජෛව ස්කන්ධය, ආරක්ෂිත ප්‍රදේශවල වනාන්තර ප්‍රමාණයේ අනුපාතය සහ දිගු කාලීන කළමනාකරණ සැලසුම් මෙන්ම සහතික කළ වනාන්තර ප්‍රදේශය ගෝලීය මට්ටමින් සහ ලෝකයේ බොහෝ කලාපවල වැඩි වී හෝ ස්ථාවරව පැවතීම පෙන්නුම් කරයි.
2000 සහ 2018 අතර ලෝකයේ කඳුකර හරිත ආවරණය ගෝලීය වශයෙන් සියයට 73ක පමණ ස්ථාවරව පවතින බව චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප දත්ත අනාවරණය කරයි .
අතිරේක දර්ශක වටිනා අවබෝධයක් ලබා දෙයි
2021 දී, FAO එහි මූලික කුළුණු ලෙස SDGs 1, 2 සහ 10 සමඟ නව උපාය මාර්ගික රාමුවක් අනුගමනය කළේය. ග්‍රාමීය දරිද්‍රතාවය සහ අසමානතාවය ආමන්ත්‍රණය කිරීමේ න්‍යාය පත්‍රය 2030 වෙත ලබා ඇති ප්‍රගතිය පිළිබඳ වඩාත් සවිස්තරාත්මක චිත්‍රයක් සැපයීම සඳහා, මෙම වාර්තාව ප්‍රථම වරට, FAO දායක ආයතනයක් වන සහ/හෝ ආහාර සහ කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා ප්‍රධාන ඇඟවුම් ඇති තෝරාගත් දර්ශක ද සාකච්ඡා කරයි.
මෙම අතිරේක දර්ශක මගින් ආපදා හේතුවෙන් සිදුවන කෘෂිකාර්මික පාඩු, ඉඩම් අයිතිය බෙදා හැරීම සහ කෘෂිකාර්මික වෙළඳාමට, විශේෂයෙන්ම සංවර්ධනය වෙමින් පවතින සහ අඩුම සංවර්ධිත රටවල (LDCs) ජාත්‍යන්තර වෙළඳ ප්‍රතිපත්ති සහ රෙගුලාසි වල බලපෑම පිළිබඳ වටිනා තොරතුරු සපයයි.
පෞද්ගලික අංශයේ කාර්යභාරය
මෙම වාර්තාව 2021 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ආහාර පද්ධති සමුළුවේ ඉහළ මට්ටමේ සතිය තුළ නිකුත් කරන ලදී. මෙම සමුළුව නිර්භීත, නව්‍ය විසඳුම් සමඟින් ආහාර පද්ධති පරිවර්තනය කිරීම සඳහා ගෝලීය නියැලීමේ ක්‍රියාවලියක උත්සාහයන් සහ දායකත්වය එක් කරයි.
SDG න්‍යාය පත්‍රයේ නිශ්චිත කාර්යභාරය තවමත් ප්‍රමාණවත් ලෙස නිර්වචනය කර නොමැති මෙම ප්‍රයත්නයේ ප්‍රධාන ක්‍රියාකරුවෙකු වන්නේ පුද්ගලික අංශයයි. මේ සඳහා ආහාර හා කෘෂිකර්ම ක්ෂේත්‍රයේ SDG සඳහා පෞද්ගලික අංශයේ දායකත්වය මැනීමේ විශේෂ පරිච්ඡේදයක් ද මෙම වාර්තාවට ඇතුළත් වේ.
